Tự động hóa kiểm tra phần mềm với QuickTest Professional 8.2

Ngày nay tự động hóa được ứng dụng ở rất nhiều lĩnh vực, mục đích thường rất đa dạng và tùy theo nhu cầu đặc thù của từng lĩnh vực, tuy nhiên điểm chung nhất vẫn là giảm nhân lực, thời gian và sai sót. Ngành CNTT mà cụ thể là phát triển phần mềm (PTPM) cũng không ngoại lệ. Như chúng ta biết, để tạo ra sản phẩm CNTT hay PM có chất lượng thì hoạt động kiểm tra phần mềm (KTPM) đóng vai trò rất quan trọng, trong khi đó hoạt động này lại tiêu tốn và chiếm tỷ trọng khá lớn công sức và thời gian trong một dự án. Do vậy, nhu cầu tự động hoá qui trình KTPM cũng được đặt ra.

Qua thực tế cho thấy việc áp dụng kiểm tra tự động (KTTĐ) hợp lý sẽ mang lại thành công cho hoạt động KTPM. KTTĐ giúp giảm bớt công sức thực hiện, tăng độ tin cậy, giảm sự nhàm chán và rèn luyện kỹ năng lập trình cho kiểm tra viên (KTV). Bài viết này sẽ giới thiệu các khái niệm cơ bản của KTTĐ, đồng thời giới thiệu một công cụ KTTĐ khá mạnh hiện nay là QuickTest Professional 8.2 (QTP) của Mercury.

TẠI SAO PHẢI DÙNG TEST TOOL

Test Tool (TT) trong lĩnh vực PTPM là công cụ giúp thực hiện việc kiểm tra PM một cách tự động. Tuy nhiên không phải mọi việc kiểm tra đều có thể tự động hóa, câu hỏi đặt ra là trong điều kiện hoặc tình huống nào dùng TT là thích hợp? Việc dùng TT thường được xem xét trong một số tình huống sau:

1. Không đủ tài nguyên

Khi số lượng tình huống kiểm tra (test case) quá nhiều mà các KTV không thể hoàn tất bằng tay trong thời gian cụ thể nào đó.

Có thể lấy một dẫn chứng là khi thực hiện kiểm tra chức năng của một website. Website này sẽ được kiểm tra với 6 môi trường gồm 3 trình duyệt và 2 hệ điều hành

Tình huống này đòi hỏi số lần kiểm tra tăng lên và lặp lại 6 lần so với việc kiểm tra cho một môi trường cụ thể.

2. Kiểm tra hồi qui

Trong quá trình PTPM, nhóm lập trình thường đưa ra nhiều phiên bản PM liên tiếp để kiểm tra. Thực tế cho thấy việc đưa ra các phiên bản PM có thể là hàng ngày, mỗi phiên bản bao gồm những tính năng mới, hoặc tính năng cũ được sửa lỗi hay nâng cấp. Việc bổ sung hoặc sửa lỗi code cho những tính năng ở phiên bản mới có thể làm cho những tính năng khác đã kiểm tra tốt chạy sai mặc dù phần code của nó không hề chỉnh sửa. Để khắc phục điều này, đối với từng phiên bản, KTV không chỉ kiểm tra chức năng mới hoặc được sửa, mà phải kiểm tra lại tất cả những tính năng đã kiểm tra tốt trước đó. Điều này khó khả thi về mặt thời gian nếu kiểm tra thủ công.

3. Kiểm tra khả năng vận hành PM trong môi trường đặt biệt

Đây là kiểm tra nhằm đánh giá xem vận hành của PM có thỏa mãn yêu cầu đặt ra hay không. Thông qua đó KTV có thể xác định được các yếu tố về phần cứng, phần mềm ảnh hưởng đến khả năng vận hành của PM. Có thể liệt kê một số tình huống kiểm tra tiêu biểu thuộc loại này như sau:

• Đo tốc độ trung bình xử lý một yêu cầu của web server.

• Thiết lập 1000 yêu cầu, đồng thời gửi đến web server, kiểm tra tình huống 1000 người dùng truy xuất web cùng lúc.

• Xác định số yêu cầu tối đa được xử lý bởi web server hoặc xác định cấu hình máy thấp nhất mà tốc độ xử lý của PM vẫn có thể hoạt động ở mức cho phép.

Việc kiểm tra thủ công cho những tình huống trên là cực khó, thậm chí "vô phương".

Cần lưu ý là hoạt động KTTĐ nhằm mục đích kiểm tra, phát hiện những lỗi của PM trong những trường hợp đoán trước. Điều này cũng có nghĩa là nó thường được thực hiện sau khi đã thiết kế xong các tình huống (test case). Tuy nhiên, như đã nói, không phải mọi trường hợp kiểm tra đều có thể hoặc cần thiết phải tự động hóa, trong tất cả test case thì KTV phải đánh giá và chọn ra những test case nào phù hợp hoặc cần thiết để áp dụng KTTĐ dựa trên những tiêu chí đã đề cập bên trên.

KHÁI QUÁT VỀ KTTĐ

Việc phát triển KTTĐ cũng tuân theo các bước PTPM, chúng ta phải xem việc phát triển KTTĐ giống như phát triển một dự án. Bạn đọc có thể tham khảo bài viết về kiểm tra phần mềm trên TGVT A tháng 12/2005 (ID: A0512_110). Hình 1 cho chúng ta thấy mối tương quan giữa KTTĐ và toàn bộ chu trình KTPM.

Hình 1

Giống như PTPM, để thành công trong KTTĐ chúng ta nên thực hiện các bước cơ bản sau:

• Thu thập các đặc tả yêu cầu hoặc test case; lựa chọn những phần cần thực hiện KTTĐ.

• Phân tích và thiết kế mô hình phát triển KTTĐ.

• Phát triển lệnh đặc tả (script) cho KTTĐ.

• Kiểm tra và theo dõi lỗi trong script của KTTĐ.

Bảng sau mô tả rõ hơn các bước thực hiện KTTĐ:

KTTĐ có một số thuận lợi và khó khăn cơ bản khi áp dụng:

GIỚI THIỆU CÔNG CỤ KTTĐ: QUICKTEST PROFESSIONAL

Trong lĩnh vực KTTĐ hiện có khá nhiều TT thương mại nổi tiếng, phổ biến như QuickTest Professional, WinRunner, Rational Robot, SilkTest, JTest,... Trong số đó, QuickTest Professional (QTP) phiên bản 8.2 của hãng Mercury khá tốt và mạnh, bao gồm nhiều chức năng điển hình của một công cụ kiểm tra tự động. Lưu ý là QTP 8.2 đã có một cái tên mới hơn là Mercury Functional Testing 8.2.

QTP là TT dùng để kiểm tra chức năng (functional test) và cho phép thực hiện kiểm tra hồi qui (regression test) một cách tự động. Đây cũng là công cụ áp dụng phương pháp Keyword-Driven, một kỹ thuật scripting (lập trình trong KTTĐ) hiện đại, cho phép KTV bổ sung test case bằng cách tạo file mô tả cho nó mà không cần phải chỉnh sửa hay bổ sung bất cứ script nào cả. Nó cũng phù hợp trong tình huống chuyển giao công việc mà người mới tiếp nhận chưa có thời gian hoặc không hiểu script vẫn có thể thực hiện kiểm tra PM theo đúng yêu cầu.

1. Loại phần mềm hỗ trợ

QTP giúp chúng ta KTPM theo hướng chức năng trên rất nhiều loại chương trình phần mềm khác nhau. Tuy nhiên Mercury chỉ hỗ trợ sẵn một số loại chương trình thông dụng như:

• Ứng dụng Windows chuẩn/Win32.

• Ứng dụng web theo chuẩn HTML, XML chạy trong trình duyệt Internet Explorer, Netscape hoặc AOL.

• Visual Basic.

• ActiveX.

• QTP hỗ trợ Unicode (UTF-8, UTF-16).

Một số loại chương trình khác đòi hỏi chúng ta phải cài đặt thêm thành phần bổ sung của QTP thì mới thực hiện kiểm tra được. Các loại chương trình đó là:

2. Đặc điểm

• Dễ sử dụng, bảo trì, tạo test script nhanh. Cung cấp dữ liệu kiểm tra rõ ràng và dễ hiểu.

• Kiểm tra phiên bản mới của ứng dụng với rất ít sự thay đổi. Ví dụ khi ứng dụng thay đổi nút tên "Login" thành "Đăng nhập", thì chỉ cần cập nhật lại Object Repository (OR - được giải thích ở phần sau) để QTP nhận ra sự thay đổi đó mà không cần thay đổi bất cứ test script nào.

• Hỗ trợ làm việc theo nhóm thông qua sự chia sẻ thư viện, thống nhất quản lý Object Repository.

• Thực tế cho thấy, QTP thực hiện KTTĐ trên nhiều trình duyệt cùng lúc tốt hơn những TT khác.

• Với chức năng Recovery Scenarios, QTP cho phép xử lý những sự kiện hoặc lỗi không thể đoán trước có thể làm script bị dừng trong khi đang chạy.

• QTP có khả năng hiểu test script của Mercury Winrunner (một công cụ kiểm tra khác của Mercury).

Đặc biệt phiên bản v.8.2 có một số tính năng mới nổi bật:

3. Các thành phần quan trọng trong QTP

a. Action:

Giống như thủ tục hay hàm trong các ngôn ngữ lập trình khác, Action ghi lại các bước thực hiện KTTĐ và nó có thể được sử dụng lại nhiều lần. Trong một test script có thể có nhiều Action.

b. DataTable:

Nơi lưu dữ liệu phục vụ cho KTTĐ. Một test script sẽ có một DataTable được dùng chung cho tất cả các Action. Bên cạnh đó mỗi Action cũng có một DataTable cho riêng mình.

c. Object Repository (OR):

Cấu trúc theo dạng cây, mô tả các đối tượng trong PM được kiểm tra. Đây được xem là cầu nối để test script tương tác với PM được kiểm tra.

Khi ra lệnh cho QTP ghi lại thao tác người dùng lên PM thì trong OR sẽ tự động phát sinh thành phần đại diện cho những đối tượng trên PM vừa được thao tác.

OR có thể tổ chức thành 2 loại, một loại dùng chung trong nhiều test script, loại khác dùng theo từng Action.

Để xem OR, chọn menu Tools > Object Repository.

d. Checkpoint:

Có thể hiểu là nơi kiểm tra trong test script, khi chạy nó sẽ thực hiện so sánh kết quả thực tế khi kiểm tra PM với kết quả mong đợi. Sau khi tiến hành so sánh QTP sẽ tự động ghi lại kết quả vào Test Results (nơi lưu kết quả khi chạy test script).

4. Ngôn ngữ sử dụng viết script

QTP sử dụng ngôn ngữ VBScript để viết test script. Đây là ngôn ngữ dễ học; rất giống ngôn ngữ VBA. Chế độ Expert View của QTP là chế độ soạn thảo dành cho VBScript. Ngoài việc dùng VBScript để tương tác với PM được kiểm tra, QTP còn có khả năng cấu hình hệ thống bằng ngôn ngữ Windows Script.

Chi tiết về ngôn ngữ VBScript, người đọc có thể dễ dàng tìm trong các sách hiện có trên thị trường, thậm chí ngay chính trong phần help của QTP.

5. Sử Dụng QTP

a. Yêu cầu cấu hình hệ thống:

b. Bản quyền sử dụng:

• Bạn có thể vào http://www.mercury.com để đăng ký và tải về bản dùng thử trong 14 ngày. Các bước cài đặt theo sự hướng dẫn của chương trình. Sau thời gian dùng thử, để có thể tiếp tục sử dụng QTP chúng ta cần phải mua bản quyền, giá tham khảo từ nhà cung cấp như sau: cho một máy 9.000 USD; cho nhiều máy dùng cùng lúc 12.000 USD.

Tại Việt Nam, nếu có nhu cầu, bạn có thể liên hệ để mua bản quyền của QTP tại công ty Tân Đức (TD&T, 103 Pasteur, Q.1, TP.HCM).

6. Lời kết

Với nhiều chức năng ưu việt như đã đề cập bên trên, QTP là một Test Tool mạnh mẽ có khả năng hỗ trợ đắc lực cho KTV. Việc ứng dụng nó hợp lý chắc chắn sẽ giúp giảm công sức của KTV đồng thời làm tăng chất lượng PM. Trong điều kiện Việt Nam hiện nay, với tỷ trọng gia công phần mềm ngày càng lớn tại các công ty phần mềm, người viết cho rằng kiểm tra phần mềm tự động với những công cụ như QTP rất đáng để các doanh nghiệp phần mềm quan tâm nghiên cứu, đầu tư và ứng dụng.

Hoàng Phi & Ngô Văn Toàn
Global CyberSoft Vietnam
----------------------------------------------------------------------
Tài liệu tham khảo:
• QuickTest Professional Tutorial
• QuickTest Professional Users Guide (QuickTest Professional Help)
• Website Mercury (http://www.mercury.com)